บาลีวันละคำ
ทรราช
(บาลีไทย)
อ่านว่า ทอ-ระ-ราด
ประกอบด้วย ทร + ราช
“ทร” (ทอ-ระ-) พจน.54 บอกไว้ดังนี้ -
“ทร- : คําอุปสรรค แปลว่า ชั่ว เช่น ทรชน ทรลักษณ์, ยาก, ลําบาก, เช่น ทรกรรม, น้อย, ไม่มี, เช่น ทรพล. (บาลี. ทุ, ทุรฺ; สันสกฤต. ทุสฺ)”
คำที่คล้ายกันทั้งรูปและความหมายอีกคำหนึ่ง คือ “ทุร” (ทุ-ระ-) พจน.54 บอกไว้ดังนี้ -
“ทุร- (คำวิเศษณ์) : คําประกอบหน้าคําศัพท์ หมายความว่า ชั่ว, ยาก, ลําบาก, น้อย, ไม่มี, เช่น ทุรค ว่า ที่ไปถึงยาก, ทางลําบาก. (สันสกฤต)"
ในคำว่า “ทรราช” นี้ “ทร” แผลงมาจาก ทุ หรือ ทุร (แผลงตามแบบไทย ไม่ใช่ตามกฎบาลี) มีความหมายว่า ชั่ว, ชั่วช้า, เลวทราม
ราช = พระราชา, พระเจ้าแผ่นดิน, ผู้ปกครองบ้านเมือง
“ราชา” แปลตามรากศัพท์ว่า -
1- “ผู้รุ่งเรืองโดยยิ่งเพราะมีเดชานุภาพมาก”
ความหมายนี้ประกอบขึ้นจาก ราช (ธาตุ = รุ่งเรือง) + อ (ปัจจัย) = ราช
หมายความว่า ผู้เป็นพระราชาย่อมมีเดชานุภาพมากกว่าคนทั้งหลาย
2- “ผู้ยังคนทั้งหลายให้ยินดี”
ความหมายนี้ประกอบขึ้นจาก รญฺช (ธาตุ = ยินดี พอใจ) + ณ (ปัจจัย) ลบ ณ ลบ ญฺ แผลง ร เป็น รา = ราช
หมายความว่า เป็นผู้อำนวยความสุขให้ทวยราษฎร์ จนคนทั้งหลายร้องออกมาว่า “ราชา ราชา” (พอใจ พอใจ)
ในที่นี้ “ราช” หมายถึง “ผู้ปกครองบ้านเมือง” ไม่ว่าจะเป็นพระเจ้าแผ่นดินหรือคนสามัญก็ตาม
ทร + ราช = ทรราช พจน.54 บอกไว้ว่า -
“ทรราช : ผู้ปกครองบ้านเมืองที่ใช้อํานาจตามอําเภอใจ ทําความเดือดร้อนทารุณให้แก่ผู้อยู่ใต้การปกครองของตน. (อังกฤษ. tyrant), เรียกลัทธิเช่นนั้นว่า ทรราชย์ หรือ ระบบทรราชย์. (อังกฤษ. tyranny)”
สรุปว่า -
(1) ถ้าหมายถึงตัวบุคคล เรียกว่า “ทรราช” (tyrant) = ไม่มี ย์
(2) ถ้าหมายถึงลัทธิหรือระบบ หรือการกระทำของบุคคล เรียกว่า “ทรราชย์” (tyranny) = มี ย์ ด้วย
พจนานุกรมอังกฤษ-บาลี แปลคำอังกฤษ 2 คำนั้นเป็นบาลี ดังนี้ -
(1) tyrant = อธมฺมิกราช (อะ-ทำ-มิ-กะ-รา-ชะ = ราชาผู้ไร้ธรรม, ราชาอาธรรม์) นิฏฺฐุรปาลก (นิด-ถุ-ระ-ปา-ละ-กะ = ผู้ปกครองจอมโหด)
(2) tyranny = ปชาปีฬน (ปะ-ชา-ปี-ละ-นะ = การบีบคั้นประชาชน, การเบียดเบียนประชาชน) นิฏฺฐุรปาลน (นิด-ถุ-ระ-ปา-ละ-นะ = การปกครองที่กดขี่ทารุณ)
ในคัมภีร์ เมื่อกล่าวถึงบุคคลที่ชั่วช้าเลวทราม มักใช้ศัพท์ว่า “ทุฏฺฐ” (ทุด-ถะ) ประกอบข้างหน้า
นักเรียนบาลีแปล “ทุฏฺฐ” ว่า “ผู้อันโทษประทุษร้ายแล้ว” หมายถึง เสียคน, ทุจริต; ชั่วช้า, โหด, เลวร้าย, เลวทราม (spoilt, corrupt; bad, malignant, wicked)
“ทรราช” ในภาษาไทยนั้นคำบาลีที่ตรงตัวที่สุดก็คือ “ทุฏฺฐราชา” (ทุด-ถะ-รา-ชา) หรือ “ทุฏฐราช” (ทุด-ถะ-ราด) หมายถึง “ผู้บริหารบ้านเมืองที่ชั่วร้าย”
: จงใช้อำนาจบริหารบ้านเมืองให้ผู้คนร้องออกมาว่า “พอใจ พอใจ”
: แต่อย่าใช้อำนาจจนผู้คนพร้อมใจกันร้องว่า “ออกไป ออกไป”
นาวาอากาศเอกทองย้อย แสงสินชัย
ผู้เขียน
หัวข้อ: ทรราช (อ่าน 17600 ครั้ง)